[Review] Lâu đài bay của pháp sư Howl – Phim và Sách

Đây là bài review được chỉnh sửa và cập nhật thêm một số thông tin khác từ bài review cũ mình đã từng viết vào năm 2020.

Gần đây, các phim cũ của Ghibli đang rần rần ra rạp tại Việt Nam khiến người hâm mộ trung thành như mình thấy vui quá trời quá đất. Nhân dịp Howl’s Moving Castle, bộ phim mình yêu nhất của Ghibli, ra rạp được một tuần, mình mạn phép chia sẻ lại bài mình từng viết từ khoảng bốn, năm năm trước.

‼️ Lưu ý cực mạnh: Đây là bài so sánh giữa phim của Ghibli và tác phẩm gốc – tiểu thuyết của cố nhà văn Diana Wynne Jones. Nội dung sau đây có chứa spoilers (cả phim lẫn sách). Vui lòng cân nhắc trước khi đọc thêm.

Howl’s Moving Castle là sản phẩm của đạo diễn tài ba Hayao Miyazaki. Bộ phim ra mắt lần đầu năm 2004, đến nay vẫn thuộc top những bộ phim mình yêu thích nhất. Phim được chuyển thể dựa trên tiểu thuyết cùng tên của cố nhà văn Diana Wynne Jones (1986). Đây cũng là một trong những tác giả mình yêu mến luôn.

Hầu hết các fan hâm mộ, bao gồm cả mình, tìm đến quyển sách sau khi xem phim. Nhưng nếu bạn mong chờ sẽ được thấy một Howl, một Sophie, hay chuyện tình giữa hai người họ lãng mạn hệt như trong phim thì… bạn có khả năng cao sẽ vỡ mộng liền cho coi. Dù cả truyện và phim đều xoay quanh hai nhân vật chính – Sophie và Howl, có những điểm khác biệt rất lớn trong cốt truyện cũng như cách xây dựng nhân vật khiến cho cả hai câu chuyện rẽ theo hai ngả đường khác nhau. Khi lần đầu đọc sách, mình đã sốc vì nó khác xa bộ phim nhiều quá. Mình còn phải kiểm tra lại xem mình có mua đúng tác phẩm gốc hay không ấy. Nhưng phải công nhận rằng, mình thích cả hai cái cách mà câu chuyện được kể, dưới ngòi bút của tác giả Diana Wynne Jones và ống kính của đạo diễn Hayao Miyazaki.

Trước khi bắt đầu đi vào các điểm khác biệt, chúng ta cùng nói sơ qua phần tiền đề chung cho cả sách và phim nhé: Hai tác phẩm đều bắt đầu với Sophie Hatter, cô gái sinh ra trong gia đình thợ làm mũ, không tin rằng vận may sẽ đến với mình và mình sẽ làm được điều gì đó lớn lao vì mình là chị cả trong nhà. (Phần này sách viết khá nhiều về việc Sophie đảm nhận trọng trách chị cả ra sao, và con cả thì luôn phải hy sinh cho những đứa em,… Mình đánh giá cao điều này vì nó nói lên được đức tính của Sophie.) Cô cứ đinh ninh rằng mình sẽ dành cả phần đời còn lại trông nom cửa hàng mũ cha mình để lại. Nhưng cuộc đời cô thay đổi sau khi bị mụ Phù thủy Vùng đất Chết nguyền rủa, biến cô thành một bà già, và tệ hơn là cô không thể kể cho bất kỳ ai nghe về lời nguyền ấy. Lo sợ gia đình không còn nhận ra mình nữa, Sophie lên đường tìm cách hóa giải lời nguyền. Sau đó cô đến tòa lâu đài của Pháp sư Howl.

Phần tiếp theo có sự khác biệt lớn giữa sách và phim, đặc biệt là cốt truyện và tuyến nhân vật mà mình sẽ nói sau đây.

1/ CỐT TRUYỆN:

Cách Sophie gặp Howl:

🎬 Phim: Ta thấy rằng Howl gặp Sophie ở một con hẻm nhỏ và giúp cô thoát khỏi mấy anh lính định tán tỉnh cô và đến được tiệm bánh của em gái mình. Howl cũng nói rằng “Tôi đã tìm em khắp nơi.” Điều này mãi đến gần kết phim, chúng ta mới nhận ra rằng Sophie đã gặp Howl trong quá khứ từ trước và bảo anh hãy đi tìm cô.

📖 Sách: Sophie trong sách đã không hề gặp Howl cho đến khi cô đến được tòa lâu đài.

Tòa lâu đài bay:

🎬 Phim: Tòa lâu đài của Ghibli có chân và di chuyển trên mặt đất được.

📖 Sách: Tòa lâu đài trong trí tưởng tượng của tác giả Diana Wynne Jones thì chỉ lơ lửng trên không trung, cách mặt đất một khoảng. Chính tác giả cũng lấy làm bất ngờ và thích thú với cách Ghibli tạo ra một tòa lâu đài có chân trong các buổi phỏng vấn của bà.

Đề tài:

🎬 Phim: Chiến tranh vô nghĩa, sự mất mát, hy sinh, và cả sự dũng cảm của Howl để bảo vệ những gì mình yêu thương được thể hiện rất rõ qua nhiều cảnh chiến đấu tàn khốc, những chiếc tàu bay và các hạm đội ma thuật.

📖 Sách: Chẳng có một cuộc chiến khốc liệt nào giữa các quốc gia trong sách cả. Nguyên tác truyện lại hướng độc giả đến cuộc hành trình đi tìm lại bản thân của Sophie, cách Sophie nhận ra giá trị của mình (điều này cũng đã được phần nào thể hiện qua phim nữa.) Với sách, bạn sẽ theo chân Sophie và Howl đối đầu với mụ Phù thủy Vùng đất Chết ma mãnh và con Quỷ Lửa của mụ. Đó là một câu chuyện hoàn toàn khác, và tuy không hào hùng như phim, nhưng sách tập trung vào cách từng nhân vật phát triển trên hành trình của họ. Không đao to búa lớn, chỉ là những con người loay hoay trưởng thành. Chính vì vậy mà trong khi phim lãng mạn hóa câu chuyện, khiến tâm hồn mình bay bổng mộng mơ thì sách cho mình thấy được sự thực tế và gần gũi với đời thực hơn.

2/ NHÂN VẬT:

Phần này khá dài, vì hầu hết các nhân vật đều bị biến đổi khác đi với trong sách khi được chuyển thể thành phim. Một số nhân vật phụ bị xóa bỏ hoặc bị gộp chung vào nhân vật khác. Mình sẽ lần lượt điểm qua các nhân vật quan trọng nhé.

Sophie:

🎬 Phim: Sophie trong phim tóc màu nâu, dịu dàng hơn hẳn trong sách. Cô cũng biết kiềm chế cảm xúc của mình hơn, và cô dọn dẹp vì tính thích ngăn nắp của mình. Sophie trong phim không có năng lực phép thuật như trong sách. Điều này dễ thấy nhất ở đoạn Sophie gặp Đầu Củ Cải mà mình sẽ nói ở đoạn sau. Khi bị dính lời nguyền, Sophie trong phim đôi lúc sẽ hóa trẻ lại (khi cô nhận ra được giá trị bản thân chẳng hạn).

📖 Sách: Sophie trong sách có mái tóc đỏ, cứng đầu, thẳng tính và luôn có vẻ quạu cọ sau khi bị nguyền. Cô xem việc dọn dẹp như là cách để quên đi cái vấn đề mình phải đối mặt. Cô thường nói chuyện với mũ, quần áo, các vật dụng xung quanh và chính điều này mang lại phép màu, thậm chí sự sống cho chúng. Sophie-truyện khi bị nguyền không hề có những cảnh chuyển từ già sang trẻ như phim.

Tóm lại, Sophie-phim mang lại cảm giác thùy mị, thanh nhã, còn Sophie-sách toát lên vẻ mạnh mẽ, bộc trực hơn. (Mình có cảm giác rằng Sophie-sách có cái vibe không ngán bố con đứa nào hết ấy, kể cả khi bị nguyền =))) )

Howl (phần khiến bao trái tim thiếu nữ mộng mơ tan nát đến rồi đây):

🎬 Phim: Phiên bản hoàn hảo, một “soái ca” thực thụ; nhã nhặn, dịu dàng, lại còn anh dũng chiến đấu bảo vệ Sophie. Howl dịu dàng, biết âm thầm quan tâm người khác. Có lẽ điểm trừ duy nhất của anh là cái thói ở dơ và hay giãy nảy khi không còn đẹp trai. Nhưng ngay cả thế, cơn hờn dỗi con nít đó của Howl cũng chóng qua. Và ta có thể hoàn toàn cảm thông cho anh khi hành xử như vậy, vì như Calcifer đã nói cuối phim, trái tim Howl vẫn chỉ là của một đứa trẻ. Ta có thể xem những cơn hờn dỗi đó là một khía cạnh rất đỗi đáng yêu của Pháp sư Howl. Nhưng ở trong sách thì không như thế.

📖 Sách: Howl-sách tên thật là Howell Jenkins, và đến từ xứ Wales – thế giới thật của chúng ta! Trong sách có nhắc đến cánh cửa ở tòa lâu đài dẫn đến những nơi khác nhau tùy theo màu sắc trên cửa, và màu đen mở ra một màn đêm đen kịt. Tuy nhiên, phía bên kia tấm màn đen đó chính là xứ Wales vào khoảng những năm 80s, với xe cộ và máy tính,… Mình cực thích chi tiết này! Hơi tiếc rằng nó không được xuất hiện trong phim. Về tính cách, Howl-sách thật sự là một thằng khốn; hắn theo đuổi bao quý cô và khi để ý đến cô nào thì nàng ta sẽ không thoát khỏi hắn, cho đến khi nàng say mê hắn thì hắn sẽ ngoảnh mông mà đi không để lại dấu vết (đó là lí do vì sao hắn sống trong một tòa lâu đài di động!) Đây cũng chính là ngọn nguồn rắc rối của hắn với Phù thủy Vùng đất Chết. Trong cả cuốn sách, Howl dành phần lớn thời gian ăn vận, chải chuốt để gạ gẫm các thiếu nữ xinh đẹp, kể cả em gái của Sophie! Phần thời gian còn lại hắn hờn dỗi và cự nự với Sophie. Howl-sách không hề muốn bị ràng buộc và luôn tìm cách trốn tránh trách nhiệm. Nhưng càng đọc thì mình càng thích Howl-sách hơn, vì tính cách của hắn quá đặc biệt. “Tôi là một thằng hèn nhát. Cách duy nhất để tôi có thể xoay sở phần nào với nỗi sợ này là phải tự nhủ mình không làm chuyện đó.” Cả quyển truyện chúng ta chỉ thấy Howl làm đỏm và chạy theo các cô gái, nhưng lời hắn nói ở chương cuối mới khiến độc giả và các nhân vật khác vỡ lẽ ra: Howl vẫn đang tìm kiếm và cứu những người bị mất tích khỏi mụ phù thủy trong khi bản thân hắn lại nghĩ “mình không làm việc đó.” Chung cuộc, Howl trong cả hai bản đều đối mặt với vấn đề của mình và giải quyết ổn thỏa, nhưng Howl-sách theo ý kiến riêng của mình được tác giả khắc họa quá tài tình. Hắn đích thị là cái kiểu vừa muốn yêu vừa muốn ghét, bỏ thì thương mà vương thì tội ấy.

Cố tác giả Diana Wynne Jones đã nhận định rằng Howl và Sophie bản phim có vẻ “dịu dàng và cao quý hơn nhân vật của họ trong sách tôi.” Trong phim, mình rất thích cách Howl trở nên “lạc lối” khi anh hóa thành con quạ khổng lồ trong các trận chiến và dần dần “không thể quay về được nữa.” Trong khi đó, lời nguyền của Sophie càng lúc càng phai dần đi khi cô trở nên mạnh mẽ hơn để cứu Howl và tự giải lời nguyền cho mình. Trong sách không hề có những chi tiết này. Tuy vậy, mình cũng muốn nói rằng Howl và Sophie trong sách có vẻ thật hơn và chuyện cãi cọ giữa hai người chính là thứ khiến mình trân trọng tình cảm của họ hơn; yêu nhau và học cách chấp nhận mọi điều không hoàn hảo của nhau.

Phù thủy Vùng đất Chết:

🎬 Phim: Trong phim, mụ phù thủy dùng quyền phép bị cấm để giữ được tuổi trẻ, có thể là vì những mục đích khác nữa. Bà ta bị trục xuất ra khỏi vương quốc và phải lang thang ở Vùng đất Chết. Bà có thử ếm nguyền lên Howl (lá thư trong túi Sophie) nhưng anh đã dễ dàng xóa bỏ. Sau cùng, bà ta mất dần ma thuật và trở thành một bà già vô hại đáng thương, được Sophie chăm sóc.

📖 Sách: Bà ta từng là một người phụ nữ quyến rũ, nhiều quyền phép. Howl-sách từng theo đuổi và bỏ rơi bà ta. Cả truyện và phim đều nói đến việc Howl từng bắt lấy một ngôi sao băng và đưa cho nó trái tim mình để đổi lấy quyền năng, nó chính là Calcifer. Tuy nhiên, khác hẳn với phim, mụ phù thủy trong sách đã nguyền Howl phải hoàn thành một loạt các việc phải làm và chúng từ từ dẫn Howl về tay mụ. Phù thủy trong sách là người cực kỳ mưu mô, nguy hiểm, thân phận của bà ta không dễ bại lộ, không không dễ đánh bại như trong phim. Riêng về nhân vật này, mình cảm thấy thích bản nguyên tác của bà ta hơn nhiều.

Ngoài ra còn có một số khác biệt trong tuyến nhân vật phụ:

Sophie-sách có hai em gái, Lettie và Martha. Lettie là người em được gửi đi học phép thuật, còn Martha là người phụ việc ở tiệm bánh. Hai người em này có tráo đổi ngoại hình và tên tuổi lúc ban đầu. Lettie là nhân vật hỗ trợ rất lớn trong truyện, ngay cả truyện phần hai cũng có mặt. Tuy nhiên, phim chỉ nhắc đến Lettie – cô em gái ở tiệm bánh, và cô chỉ có một cảnh với Sophie. Martha trong phim lại là cái tên của cô gái mà người ta đồn là đã bị Howl cướp mất trái tim.

Trong phim, Đầu Củ Cải đã là vật có sự sống khi lần đầu gặp Sophie. Nhưng Đầu Củ Cải trong truyện là một bù nhìn vô tri vô giác, nhưng sống dậy và đi theo Sophie sau khi nghe cô nói chuyện. Chi tiết này nói lên việc Sophie có năng lực phép thuật. Sophie-truyện rất sợ hãi Đầu Củ Cải và nhiều lần muốn đuổi cậu đi nữa. Thái độ của Sophie trong phim cũng rất thân thiện, biết ơn cậu đã giúp đỡ mình.

Howl-sách có một người học việc tên là Michael Fisher (thanh thiếu niên), và Howl-phim có một cậu học việc tên Markl (bé trai).

Trong sách, Suliman là Pháp sư Hoàng gia, là nam và đang mất tích; còn trong phim, Suliman là nữ pháp sư đã từng dạy Howl lúc trước, và bà ta có hơi xấu tính khi lừa Phù thủy Vùng đất Chết đến để tước phép thuật, lại còn muốn bắt Howl làm việc cho mình.. Giáo sư cũ của Howl trong truyện là một người phụ nữ gọi là bà Pentstemmon.

Tổng kết: Sách và phim đều là hai câu chuyện thú vị và rất đáng đọc/xem.

Sách có 3 phần, Howl’s Moving Castle (Lâu đài bay của pháp sư Howl), Castle in the Air (Lâu đài trên mây), House of Many Ways (Ngôi nhà nghìn hành lang). Hai phần sau không xoay quanh cặp Howl – Sophie nữa nhưng họ vẫn đóng vai hỗ trợ các nhân vật chính. Hiện tại đã có bản dịch cả ba quyển. Tuy nhiên nếu bạn đọc tiếng Anh tốt thì hãy tìm đọc bản gốc nhé, vì văn của cố tác giả Diana Wynne Jones thật sự rất tuyệt vời. Mình tìm được ti tỉ thứ hay ho từ bản tiếng gốc mà bản dịch còn thiếu sót đó.

Còn về phim, Ghibli chỉ làm một phần đầu thôi nhưng có bản Nhật và bản lồng tiếng Anh ngữ (của Disney). Phim hiện đang chiếu tại các cụm rạp CGV trên cả nước. Sắp tới cũng có thêm nhiều bộ khác của Ghibli được chiếu tại Việt Nam đó. Các bồ nhớ ủng hộ nhen.